جمیل بن دراج
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| لقب | نخعی، مَوْلی‌النَّخَع |
| ولادت | نامشخص |
| محل زندگی | کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق (ع)، امام کاظم (ع)، امام رضا (ع) |
| مشایخ | زراره بن اعین و محمد بن مسلم |
| شاگردان | محمد بن ابی عمیر ازدی، علی بن حدید، احمد بن محمد بن اَبی نَصْر بَزَنْطی، جعفر بن محمد بن حکیم، فضالة بن ایوب |
جَمیل بن دَرّاج، (زنده تا سال ۱۸۳ قمری) راوی، محدّث و فقیه شیعه در قرن دوم و از اصحاب اجماع که حدود ۳۰۰ حدیث از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) روایت کرده است. جمیل بن دراج از حدود ۵۰ راوی از جمله زراره بن اعین و محمد بن مسلم حدیث نقل کرده و بیش از ۴۰ تن از جمله برخی از اصحاب اجماع مانند بزنطی از او روایت کرده‌اند. روایات جمیل بیشتر درباره عقاید، اخلاق، آداب و فقه است. رجالیان شیعه او را توثیق کرده‌اند.
نام جمیل در شمار اصحاب امام رضا(ع) نیز آمده است. او پس از شهادت امام کاظم(ع)، برای مدت کوتاهی به واقفیه پیوست، سپس از آنان جدا شد و امامت امام رضا(ع) را پذیرفت.
نسب و وفات
از تاریخ ولادت جمیل بن دراج اطلاعی در دست نیست. کنیه او، ابوعلی یا ابومحمد بود. خاندان او مقیم کوفه بودند و با قبیله نَخَع پیوند ولاء (وابستگی حمایتی) داشتند، به همین سبب او را نَخَعی یا مَوْلی‌النَّخَع نیز خوانده‌اند.
پدرش، ابوالصَبیح درّاج، بقالی می‌کرد و برادر کوچک‌ترش، نوح بن درّاج، از راویان ثقه و قاضی آن دیار و در برهه‌ای قاضی بخش شرقی بغداد بود. جمیل در اواخر عمر نابینا شد و در روزگار امام رضا (ع) درگذشت.
وثاقت
جمیل‌بن درّاج مورد توثیق رجالیان است و او را با عناوینی چون ثقه، شیخ و وجه‌الطائفه ستوده‌اند. کَشّی جمیل بن دراج را در زمره ۱۸ تن فقیهی ذکر کرده است که اصحاب امامیه بر صحت روایات آنها اجماع دارند. او را موثق‌ترین و فقیه‌ترین فرد از اصحاب اجماع در میان راویان مشترک از امام صادق و امام کاظم دانسته‌اند.
روایات
نام جمیل در ۵۷۰ روایت، در کتب اربعه، به صورت جمیل‌بن درّاج و ده‌ها بار با نام جمیل در اسناد یاد شده است. چون نام جمیل، میان جمیل بن درّاج و جمیل بن صالح، از اصحاب امام صادق (ع)، مشترک است، وی بر اساس طبقه و نام قبل و بعد در سلسله سند، شناسایی می‌شود.
ویژگی‌های روایات جمیل
روایات جمیل بن درّاج در کتب حدیثی، بیشتر درباره عقاید، اخلاق، آداب، و ابواب مختلف فقه است. او نزدیک ۳۰۰ حدیث را مستقیماً از امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) روایت کرده که روایات او از امام صادق (ع) بیشتر است. همچنین از بیش از ۵۰ راوی، حدیث نقل کرده که غالباً از اصحاب امام صادق (ع) بوده‌اند. بیشترین روایات با واسطه او، به ترتیب فراوانی، نخست از زرارة بن اعین (با ۹۲ روایت) و سپس از محمد بن مسلم (با ۵۵ روایت) است.
جمیل بن دراج از حاملان احادیث خاص امامان محسوب می‌شد. امام صادق (ع) او را از نقل این احادیث خاص ـ که همه شیعیان از آن مطلع نبودند و یا جزو اسرار شیعه به حساب می‌آمدند ـ برحذر می‌داشت.
راویان از جمیل
بیش از ۴۰ تن از جمیل روایت کرده‌اند راویان زیر به ترتیب بیشترین روایت را از او نقل کرده‌اند؛
- محمد بن اَبی عُمَیرِ اَزْدی
- علی بن حدید
- احمد بن محمد بن اَبی نَصْر بَزَنْطی
- جعفر بن محمد بن حکیم
- فضالة بن ایوب
صحابی امام رضا
جمیل از اصحاب امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) است. او پس از شهادت امام کاظم (ع)، تا مدتی در امامت امام رضا (ع) شک داشت، از این‌رو جزء واقفیه به شمار می‌آمد. جمیل پس از ملاحظه شواهد دالّ بر امامت امام رضا (ع)، به همراه جمعی از اصحاب امام کاظم (ع)، همچون احمد بن محمد بَزَنْطی و یونس بن یعقوب، از این نظر عدول کرد و به امام رضا(ع) پیوست.
تألیفات
از جمیل سه تألیف گزارش شده است: یکی به صورت مستقل، دیگری مشترک با مُرازم بن حکیم اَزْدی مدائنی و سومی مشترک با محمد بن حُمران.
از تألیف مستقل او گاهی با تعبیر اصل -که حاکی از اعتبار آن در مجموعه احادیث شیعه است- و گاهی با نام کتاب یاد شده است. این اختلاف تعبیر نباید موجب تصور دو تا بودن آنها شود.
دو کتاب دیگر او نیز راویان بسیار دارند. نجاشی، کتاب مشترک‌التألیف جمیل بن درّاج و مرازم بن حکیم را، با چند واسطه از علی بن حدید، نقل کرده است.
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ طوسی، رجال‌الطوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۱۷۷.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۲.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص ۲۵۲.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱۳، ص ۳۱۶.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۵، ص ۱۲۲.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص ۲۵۱.
- ↑ طوسی، فهرست کتب‌الشیعة، ۱۴۲۰ق، ص ۹۴.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص ۳۷۵
- ↑ ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ۱۳۴۲ش، ص ۶۶.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۴.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۱۷.
- ↑ کاظمی، هدایة المحدثین، ۱۴۰۵ق، ص ۳۱ـ ۳۳؛ اردبیلی، جامع‌الرواة، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص ۱۶۶ ـ ۱۶۷.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۴، ص ۱۵۳ ـ ۱۵۴.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۴، ص ۱۵۲ ـ ۱۵۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۵، ص ۱۲۵.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۵، ص ۱۲۵.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص ۲۵۱.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۴، ص ۱۵۳
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۴، ص ۴۴۹.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۵، ص ۱۲۳.
- ↑ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج ۶، ص ۹۶.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۵، ص ۱۲۴.
- ↑ طوسی، کتاب‌الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص ۷۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص ۱۲۷.
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة، ۱۴۲۰ق، ص ۱۱۴
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص ۱۲۷.
منابع
- ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.
- اردبیلی، محمد، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- حرّعاملی، وسائل الشیعه، آل البیت، قم، ۱۴۱۴ق.
- خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، دارالکتب العلمیه، بیروت.
- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- صدر، حسن، نهایة الدرایه فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، چاپ ماجد غرباوی، قم، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، فهرست کتب‌الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰ق.
- طوسی، کتاب‌الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی‌احمد ناصح، قم، ۱۴۱۱ق.
- کاظمی، محمدامین، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۵ق.
- کشّی، محمدبن عمر، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- نجاشی، احمدبن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
- نوری، حسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: